2024 14 Afscheid van Noorwegen

De Rjukanfossen ligt in een smalle kloof en heeft een enorm verval, in 1810 ontdekte een geoloog de mogelijkheden voor een energiecentrale. Een eeuw later tussen 1907 en 1911 werd deze werkelijk gebouwd door Sam Eyde en zijn Norsk Hydro Company en was destijds de grootste waterkrachtcentrale ter wereld. Aangezien de waterval zich in een steile en onherbergzame kloof bevond was er geen bewoning in het dal dus werd er een complete stad gesticht, het huidige Rjukan. Verschillende huizentypes zijn nu nog te herkennen, huizen met alleen één of twee kamers voor de werkmannen, gezinswoningen voor de afdelingschefs en dan de villa’s van de leidinggevenden en directie hoger op de berg zodat er bij hen meer zonlicht bij hun huis kwam. Een bijproduct van de centrale was de productie van zwaar water, daarover heeft Marcel als 11-jarig jongetje een stripboek gelezen dat hem nog steeds bijstaat en dus wij overnachten in Rjukan om de volgende dag naar het Museum van Vemork, de energiecentrale te gaan. De tocht naar de centrale gaat eerst met een grote shuttlebus, vervolgens overstappen in kleinere busjes die wel de krappe bochten op de stele bergweg kunnen draaien en op de smalle hangbrug passen die over de bijna ontoegankelijke kloof is gespannen. We gaan even terug naar de WOII, Noorwegen was bezet en de energiecentrale in Duitse handen, hun ingenieurs probeerden met het zwaar water een atoombom te ontwikkelen. Dit dreigende gevaar was de reden dat er door de geallieerden verschillende pogingen zijn ondernomen om de centrale te vernietigen en daarmee te voorkomen dat er een Duits superwapen kwam. Er werden commando’s in gliders ingevlogen die bij een crash jammerlijk omkwamen, er werden saboteurs gedropt en uiteindelijk is de productie in de centrale onmogelijk gemaakt door extreem zware bombardementen. Het stripboek dat Marcel had gelezen ging over de tocht die de parachutisten in de winter van 1943 ondernamen op ski’s over het Hardangerplateau, dan afdalen in de kloof en vervolgens aan de andere zijde weer omhoog te klimmen en met hulp van het plaatselijke verzet de meegebrachte explosieven in de centrale plaatsen, de boel laten ontploffen om daarna een gevaarlijke vlucht op ski’s. Wij brengen uren door in de centrale en lezen vrijwel alle panelen met informatie van de centrale en het stadje Rjukan. Om het allemaal te laten bezinken laten wij de kleine busjes voor wat ze zijn en wandelen via een bergpaadje naar beneden en nemen dan de grote shuttlebus terug naar de stad. Wij blijven nog een nachtje in Rjukan.

Het dal is zo smal en heeft weinig zonuren maar door de bouw van de centrale en het stichten van het stadje Rjukan is het aantal bewoners geëxplodeerd, alleen de inwoners zagen van september tot maart geen zon dus werden er al ideeën geopperd om met spiegels zon in het dal te laten schijnen. Helaas was dit lumineuze idee technisch niet haalbaar en dus bouwden ze in 1928 bouwden ze hier Europa’s eerste kabelbaan om de mensen in de winter op de berg van zon te laten genieten. Pas in 2013 komen hier spiegels boven op de berg die de zon weerkaatsen en zo het centrale plein van Rjukan in het zonlicht zetten.

De volgende dag is een regendag dus een mooi moment om mijn logboek bij te werken en nog wat andere klusjes te doen. Als we weer op pad gaan is het weer zonnig en droog, onze eerste stop is bij de oude veerbootkade aan het meer Tinnsjø. Hier werden de treinwagons met kunstmest uit Vemork op de ferry gereden om over het grote meer aan de andere kant weer over het spoor verder te rijden. Leuk dat er nog een ferry ligt zodat wij kunnen zien hoe dat in zijn werk ging. De volgende stop is bij een memorial punt van februari 1944. De Duitsers wilden na de bombardementen op de centrale hun productie van zwaar water naar elders verplaatsen en daarom werd het resterende zwaar water dat niet vernietigd was in treinwagons geladen om naar Duitsland te worden getransporteerd. Het verzet kreeg hier lucht van en haar saboteurs hebben de ferry met een tijdbom midden op het meer tot zinken gebracht. Ons hele verhaal van Rjukan is nu compleet.

De volgende stop is in Heddal waar zich de grootste Stavkirke bevindt er is echter een trouwerij dus is de kerk gesloten, dan eerst maar even de heuvel oplopen naar een klein openluchtmuseum. Dat was een goede keuze want er staan gebouwen uit 1500 en 1604. In het grote huis zit een vrouw sokken te breien en we hebben een erg leuk gesprek met haar. Ze vertelt ons dat er vroeger, behalve de langs een wand aangebrachte uit planken getimmerde lange banken helemaal geen stoelen met vier poten bestonden maar dat de stoelen uit massief boomstam gesneden werden. Ook was het hele woonhuis prachtig gedecoreerd door een bekende kunstschilder. We lopen de route bovenlangs de heuvel verder maar het is duidelijk dat er niet veel mensen deze route lopen, het pad was helemaal overwoekerd, des te leuker vinden wij dat. We lunchen in de camper en dan blijkt dat het huwelijk inmiddels voltrokken is dat wij de kerk in mogen. Dit mag dan de grootste staafkerk zijn die er nog is maar wij vinden het zeker niet de mooiste.

We rijden nog wat verder en komen bij een overnachtingsplek aan het water waar het op zaterdag een komen en gaan is om bootjes te water te laten, het is heerlijk weer en we kunnen nog tot lang in het zonnetje zitten. Na een welverdiende nachtrust rijden we in een meer bewoond deel van Noorwegen en passeren veel boerderijen en akkers. We kiezen voor een groene route langs de Randsfjorden en dat blijkt een goede keuze, mooi afwisselend landschap met loslopende schapen die de weg oversteken, kleine haventjes en strandjes aan het water, heel afwisselend.

In de namiddag komen we aan in Lillehammer en zowaar er is nog plaats op de camperparkeerplaats onderaan de skispringschans. Wat een bijzonder plekje prachtig uitzicht en natuurlijk lopen we even naar boven om het springterrein beter te ontdekken. Het is een mooie zomeravond en de een na de andere drone gaat de lucht in om de skischans te filmen ook Marcel gaat even de lucht in met zijn drone. De volgende ochtend lekker buiten ontbeten en dan op de fiets naar het grote openluchtmuseum onderaan de berg. Net op tijd hoor ik dat er een paar springers aan het oefenen zijn dus ren met mijn fototoestel naar boven en we zien er nog net twee mooi naar beneden zweven.

Dan dalen we met de fietsjes af naar het dal en wandelen door het grootste openluchtmuseum van Noorwegen. We hebben een leuk gesprek met een Noor die een jaar in Utrecht heeft gewoond en hier in de staafkerk informatie geeft. Het is museum leuk aangelegd en we klimmen en wandelen wat rond. Yvonne stapt nog even het “grootste” financiële kantoor binnen, vanuit deze uitgeholde boomstam werden in vroeger dagen wekelijks de loonzakjes aan de werknemers van de zagerij overhandigd. Leuk is de eenvoudige oude boerderij die, wanneer de koninklijke familie in Lillehammer is, als gastverblijf voor ze dient. Ook het geboortehuis van koningin Sonja is hier bezichtigen is. We lopen ook nog even door het olympisch museum, leuk ingericht en we zien de nodige beroemde schaats- en skiherinneringen. Daarna fietsen we in de laagste versnelling met de hoogste ondersteuning de berg weer op naar de camper.

Al met al weer een leuke ochtend, daarna rijden we nog door naar Hamar waar we overnachten. Yvonne heeft de volgende ochtend, als fervent liefhebber van het kijken naar schaatswedstrijden, het plan om het Vikingskipet (de schaatsbaan) te fotograferen. Daarna rijden we verder, nu richting de Zweedse grens en ook hier is er weer weinig bewoning. Maar dan is daar toch weer een eland vlak langs de rand van de weg, helaas voor de foto zijn we net te laat. We hebben met neef Bert-Han en Desiree afgesproken om hun Zweedse huis te komen bekijken. Daar vertellen we in ons volgende verhaal meer over.